Kafiye.Net

Озарбайжонлик ёзувчи Абил Хасанов ҳикоясидан таржима

МЕНИ ЎЛДИРМАГАН ЎҚ”

МЕНИ ЯРАЛАГАН ЎҚ…

Украинада Совет армияси сафида хизмат қилдим. Ҳарбий хизматдан сўнг онамнинг розилиги билан у ерда қолиб, олий маълумот олдим. Ишларим яхши кетаётган эди.Ўша ерда Людмила исмли қизга уйландим ва Украинада яшашга қарор қилдим. Ҳаммаси кўнгилдагидек эди. Мен ишлардим, шу орада ўғлимиз туғилди, қисқаси, баҳтиёр эдим.

Бир куни онамдан хат олдим ва бу хат вазиятни тамоман ўзгартирди. “Ўғлим, бу ерда арманлар бош кўтардилар. Ҳукуматимиз совет аскарлари билан бирга жамоатда бўлган қурол-яроғларни, хатто биздан ов милтиқларигача олиб қўйди,биз ҳимоясиз қолдик. Қишлоқда ўқ отилмаган бирор оқшом йўқ. Уйда иккита синглинг бор, уларни асир тушушидан қўрқаман, биз кўчага чиқа олмаяпмиз. Қайтиб кел, болам! Қайтиб кел, Ватанингни ҳимоя қил, оилангни ҳимоя қил! “-деб ёзилган эди мактубда.

Людмилага мактубни ўқиб бердим ва унга кетишим кераклигини айтдим. Унинг кекса онасидан бошқа ҳеч кими йўқ эди. Албатта, у онасини ташлаб кетолмаслигини айтди. Онамиз ва Ватанимизга бўлган муҳаббат учун бахтимизни қурбон қилишимиз керак эди.

Юртимга қайтдим. Бу ердаги вазият мен ўйлагандан кўра кескинроқ эди. Биз ўз-ўзини мудофаа қилувчи гуруҳлар ташкил қилдик ва қишлоқни ҳимоя ҳимоя қила бошладик. Қоронғи тушиши билан арманилар қишлоққа ўт очишарди. Жавоб ўқи отилгач эса, Совет қўшинлари қишлоқни ўраб олиб, қурол-яроғимизни йиға бошлар эди. Шунга қарамай, Миллий армия яратилди ва барча кўнгиллилар каби биз ҳам Мудофаа вазирлигининг бир қисмига айландик. Лекин арманлар аллақачон Россия армияси ёрдамида қишлоқларимизни босиб олган эди,биз фақат тирик қолиш учун, базўр қишлоқни тарк этардик.. Лекин яна жангга кирдик ва бир неча қишлоқларни қайтариб олдик. Тўқнашувлардан бирида яраландим. Узоқ давом этган даволанишдан сўнг яна жанг бўлаётган худудга қайтдим.

Лекин ишлар биз кутганимиздек бўлмади. Ҳудудларимиз бирин-кетин босиб олинди, мен эса бир неча зобитлар қаторида тупроқларимиз ишғол қилинишида айбдорликда судланиб, ҳибсга олиндим. Натижада умримнинг бир неча йилини қамоқда ўтказишимга тўғри келди. Тўғри, кейинчалик оқландик ва қамоқдан озод бўлдик ҳам.. Лекин бўлари бўлган эди. Умримнинг энг гўзал йиллари қамоқда ўтириб, бахтим қўлимдан кетганди..

Ўтган йиллар давомида Людмила ҳақида ўйлаш ва унга ғамҳўрлик қилиш учун имкониятим бўлмади. Озодликка чиққанимдан сўнг, Украинада бир пайтлар яшаган манзилимга хат ёздим, аммо жавоб бўлмади. Онамнинг қистовларига қарамасдан мен бошқа уйланмагандим.Энди эса ҳаётимни қайтадан изга солишим керак эди. Дўстларим ёрдамида газеталарнинг биридан иш топдим. Эртакларда айтилганидек, йиллар кўз очиб юмгунча ўтиб, сочларимда ўчмас излар қолдирганди. Мен узоқ ўтмишни деярли унутдим деб ўйлагандим. Баъзан ёдда қолган баъзи бир хотираларимдан бошқа ҳеч нарсани эслай олмас эдим.

Бир куни таҳририятда эканим пайт, Россиянинг Украинага ҳарбий аралашуви ҳақида эшитдим. Бизнинг Шимолдаги қўшнимиз билвосита худди бизда бўлгани каби, бу мамлакатга ҳам аралашиб, оғир жанглар бўлаётган эди.Ўша ерда яшаган яхши кунларим ёдимга тушди. Таҳририят томонидан Украинада яшаганим ва у ерларни яхши билганим боис ҳизмат сафарига юборилдим. Бу мен учун бир имконият эди. Людмилани топиб, у ердаги вазиятни аниқлайман деб ўйладим.Шундай қилиб,аллақачон Киевга етиб келдим.. Аввал шифохоналарга ташриф буюрдим. Касалхоналар ярадорлар билан тўла эди. Улар орасида аскарлар билан бирга болалар, кексалар ва аёллар ҳам бор эди. Кейин қочқинлар лагерларига бордим. Қрим Донецк ва Луганск қочоқлари билан тўлган эди. Улар ўз давлатларини тарк етиб, рус ҳукмронлигини қабул қилолмай Киевга қочиб кетдилар. Қизиғи шундаки, улар орасида Россиянинг ёлғон ваъдаларига ишониб у ерга борган,сўнгра алданганини билиб яна Украинага қайтган рус миллатига мансуб қочқинлар ҳам бор эди.

Мен тўпланган маълумотларни таҳририятга топширганимдан сўнг Людмилани қидира бошладим. Биз рус аскарлари томонидан ўлдирилган Украина аскарлари дафн этилган қабристонга ташриф буюрдик. Ҳалок бўлганларнинг аксарияти ёшлар эди. Уларнинг оиласи ва яқинлари қабрларини зиёрат қилиш учун келишарди. Қабристон Бокудаги Шаҳидлар ҳиёбонини эслатарди. Қабрларга қараб, Людмилани қидиришни қаердан бошлаш ҳақида ўйлардим. Шунда қабрларнинг бирининг олдида йиғлаб ўтирган қора либосли аёлга кўзим тушди. Яқинлашганимда эса, кўзларимга ишонмадим. Қабр тошида ёзилган фамилия менинг фамилиям билан бир хил эди. Исмим эса “отасининг исми” жойига ёзилганди. Азойи баданим музлаб қотиб қолдим. Ўзимни тутолмадим, тиззаларим букилиб, кўзим қоронғулашгандек бўлди. Ёдимда қолгани мувозанатни йўқотгандим. Кўзимни очганимда эса касалхонада эдим. Людмила бошим устида турарди. Қорабоғда мени яралаб, ўлдираолмаган ўқ ўғлимнинг ҳаётига якун ясаганди. Кўзларим шифтга қадалганди. Шу пайт Людмила менинг қўлларимга ёпишиб, йиғи аралаш қичқирарди ” яқинларимдан бирини йўқотдим,бошқасини йўқотишни истамайман.”

Абил Хасанов

Озар тилидан Гулзира Шарипова ва Юсуф Аслан томонидан таржима қилинди

“Məni öldürməyən güllə “

Məni yaralayan güllə….

Hərbi xidmətimi sovet ordusu sıralarında – Ukraynada keçmişəm. Əsgərlikdən sonra anamın razılığı ilə orada qalıb ali təhsil də aldım. İş elə gətirdi ki, Lyudmila adlı bir qızla evləndim və Ukraynada yaşamağa qərar verdim. Hər şey qaydasında idi. İşləyirdim, oğlumuz dünyaya gəlmişdi, bir sözlə, xoşbəxt idim.

Günlərin bir günü anamdan gələn məktub vəziyyəti dəyişdi. O yazırdı: “ Oğul, ermənilər burada yaman baş qaldırıblar. Hökümətimiz sovet əsgərləri ilə birlikdə camaatda olan silahları yığıblar, ov tüfənglərinə qədər alıblar əlimizdən, qalmışıq əliyalın. Ermənilərin qabağına yabayla çıxırıq. Elə axşam olmur ki, kəndi atəşə tutmasınlar. Evdə iki bacın var, qorxuram əsir düşərlər, el içinə çıxa bilmərik. Qayıt geriyə, oğul! Qayıt, vətənini, ailəni qoru!”

Məktubu Lyudmilaya oxudum və qəti şəkildə gedəcəyimi bildirdim. Onun qoca anasından başqa heç kimi yox idi. Təbii ki, anasını qoyub heç yerə getməyəcəyini dedi. Ana və vətən sevgisi uğrunda öz xoşbəxtliyimizi qurban verməli olduq.

Vətənə qayıtdım. Burada vəziyyət düşündüyümdən də gərgin idi. Min bir əzab-əziyyətlə özünümüdafiə dəstələri yaradıb kəndi qoruyurduq. Hava qaralan kimi ermənilər kəndi atəşə tuturdular. Cavab atəşi açanda isə sovet əsgərləri kəndi mühasirəyə alır, silahları yığmamış əl çəkmirdilər. Bütün bunlara baxmayaraq Milli Ordu yaradıldı və bütün könüllülər kimi biz də Müdafiə Nazirliyinin tərkibinə keçdik. Amma artıq ermənilər rus ordusunun köməyi ilə bizim kəndlərimizi boşaltdırmışdılar.Canımızı götürüb güclə kənddən çıxmışdıq. Bununla belə yenə döyüşərək bir neçə kəndi geri almışdıq. Döyüşlərin birində yaralandım. Uzun müddətli müalicə kursundan sonra yenidən döyüş bölgəsinə qayıtdım.

Lakin işlər gözlədiyimiz kimi getmədi. Rayonlar bir-birinin ardınca işğal olundu və mən bir neçə zabitlə bərabər torpaqların itirilməsində günahkar elan edilərək həbs olundum. Nəticədə ömrümün bir neçə ilini türmədə keçirməli oldum. Doğrudur, sonra bizə bəraət verildi və azad olunduq. Lakin olan olmuşdu. Ömrümün ən gözəl illəri həbsxanada keçmiş, xoşbəxtliyim əlimdən getmişdi.

Bu illər ərzində Lyudmila ilə maraqlanmağa imkanım olmadı. Həbsdən çıxdıqdan sonra Ukraynada vaxtilə yaşadığım ünvana məktub yazdım, lakin cavab gəlmədi. Anamın təkidinə baxmayaraq bir daha ailə qurmadım.

Həyatımı yenidən qaydaya salmağa başlayırdım. Dostlarımın köməyilə qəzetlərin birində iş də tapmışdım. Nağıllarda deyildiyi kimi illər bir göz qırpımında keçmiş və saçımda silinməz izlərini salmışdı. Uzaq keçmişi demək olar ki, unutmuş və ya unutduğumu zənn etmişdim. Arabir yadıma düşən xatirələrdən başqa demək olar ki, heç nə xatırlaya bilmirdim.

Bir gün redaksiyada olarkən Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsi barədə xəbər eşitdim. Şimal qonşumuz bizə olduğu kimi bu ölkəyə də dolayı yolla müdaxilə etmişdi. Orada ağır döyüşlər gedirdi. Yadıma bir anlıq keçmiş vaxtlar, orada yaşadığım gözəl günlər düşdü. Vaxtilə Ukraynada yaşadığımı və oralara bələd olduğumu nəzərə alaraq məni ora ezamiyyətə göndərdilər. Bu mənimçün lap göydəndüşmə oldu. Düşünürdüm ki, həm Lyudmilanı tapar, həm də oradakı vəziyyəti lazımınca işıqlandıraram.

Artıq Kiyevdə idim. Əvvəlcə xəstəxanalara baş çəkdim. Xəstəxanalar yarılarla dolu idi. Onların arasında, əsgərlərlə yanaşı uşaqlar, qocalar, qadınlar da var idi. Sonra qaçqın düşərgələrinə getdim. Bura Krımdan, Donetskdən və Luqanskdan olan qaçqınlarla dolu idi. Onlar var dövlətlərini qoyub Rusiya üsul-idarəsini qəbul etməyib Kiyevə qaçmışdılar. Maraqlıdır ki ,onların arasında əvvəlcə Rusiyanın yağlı vədlərinə inanıb ora gedib, aldandıqlarını anlayıb yenidən Ukrayinaya qayıdan qaçqınlar da var idi. Onlar milliyətcə ruslar idi.

Topladığım məlumatları redaksiyaya ötürdükdən sonra Lyudmilanı axtarmağa başladım. Bizi rus əsgərləri tərəfindən qətlə yetirilmiş ukrayna əsgərlərinin dəfn edildiyi qəbristanlığa ziyarətə apardılar. Öldürülənlərin əksəriyyəti gənclər idi. Valideynləri, əzizləri qəbirlərini ziyarətə gəlmişdilər. Bura Bakıdakı Şəhidlər Xiyabanına çox bənzəyirdi. Məzarlara baxa-baxa irəliləyir, beynimdə Lyudmilanı axtarma ğa haradan başlamaq barədə düşünürdüm. Qəbirlərdən birinin qarşısında qara paltarlı bir qadın ağlayırdı. Ora yaxınlaşanda gözlərimə inana bilmədim. Məzar daşındakı soyad mənim soyadımla eyni idi. Üstəlik “ata adı” yerində mənim adım yazılmışdı. Donub qalmışdım. Bu ola bilməzdi. Sanki dizlərimdə taqət tükəndi və gözlərim qaraldı. Sonuncu xatırladığım şey yıxılmağım idi. Gözlərimi açanda xəstəxanada idim. Lyudmila başımın üstündə dayanmışdı. Sən demə Qarabağda məni yaralayıb öldürə bilməyən güllə burada oğlumun həyatına son qoymuşdu. Gözlərim tavana zillənmişdi. Lyudmila əllərimdən möhkəm yapışaraq ağlaya-ağlaya deyirdi: “Əzizlərimdən birini itirdim, digərini itirmək istəmirəm”

Əbil Həsənov.

BENİ YARALAYAN KURŞUN.

Ukrayna’da Sovyet Ordusunda görev yaptım. Askerlikten sonra annemin rızasıyla orada kaldım ve yüksek öğrenim gördüm. Sonuç olarak Lyudmila adında bir kızla evlendim ve Ukrayna’da yaşamaya karar verdim. Herşey iyiydi. Çalışıyordum oğlumuz doğdu kısacası mutluydum.

Bir gün annemden bir mektup geldi ve durumu değiştirdi. “Oğlum, burada Ermenilerin kötü bir ünü var. Hükümetimiz, Sovyet askerleri ile birlikte topluluktaki silahları topladı, bizden av tüfeklerini de alıp götürdü ve biz yalnız kaldık. Ermenilerle vahşi doğada karşı karşıyayız. Köyün silahla ateşlenmediği bir akşam yoktur. Evde iki kız kardeş var, maalesef esir alınacaklar, dışarı çıkamıyoruz. Geri dön oğlum! Geri dön, vatanını, aileni koru! “

Lyudmila’ya mektubu okudum ve kesinlikle ayrılacağımı söyledim. Yaşlı annesinden başka kimsesi yoktu. Tabii ki annesinden ayrılmayacağını söyledi. Mutluluğumuzu annelik ve vatan sevgisi için feda etmek zorunda kaldık.

Memleketime döndüm. Buradaki durum düşündüğümden daha gergindi. Meşru müdafaa grupları oluşturduk ve binlerce acıyla birlikte köyü savunduk. Hava kararır kararmaz, Ermeniler köye ateş ettiler. Misilleme ateşi açıldığında, Sovyet birlikleri köyü kuşattı ve silahlarımızı toplamaya başladılar. Bütün bunlara rağmen Milli Ordu kuruldu ve tüm gönüllüler gibi Savunma Bakanlığı’nın bir parçası olduk. Ama Ermeniler zaten Rus ordusunun yardımıyla köylerimizi boşaltmıştı, sadece canımızı aldık ve zorla köyden ayrıldık. Ancak yine savaştık ve birkaç köyü geri aldık. Çarpışmalardan birinde yaralandım. Uzun bir tedaviden sonra savaş bölgesine döndüm.

Ancak işler beklediğimiz gibi gitmedi. Bölgeler birbiri ardına işgal edildi ve ben birkaç subay ile birlikte toprak kaybından mahkum edildim ve tutuklandım. Sonuç olarak, birkaç yılımı hapiste geçirmek zorunda kaldım. Doğru, daha sonra beraat ettik ve serbest bırakıldık. Ama buydu. Hayatımın en güzel yılları hapishanede geçti ve mutluluğum gitmişti.

Tüm bu yıllar boyunca Lyudmila ile ilgilenme fırsatım olmadı. Serbest bırakılmamın ardından bir zamanlar Ukrayna’da yaşadığım adrese mektup yazdım ama yanıt gelmedi. Annemin ısrarına rağmen bir daha hiç evlenmedim.

Hayatımı tekrar düzene sokmaya başlıyordum. Arkadaşlarımın yardımıyla gazetelerden birinde iş buldum. Masalların dediği gibi yıllar göz açıp kapayıncaya kadar geçti ve saçımda silinmez izler bıraktı. Neredeyse unutuyordum ya da uzak geçmişi unuttuğumu düşünüyordum. Bazen sahip olduğum anılar dışında hiçbir şey hatırlayamıyordum.

Bir gün haber odasındayken Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesini duydum. Bizim gibi kuzey komşumuz da dolaylı yoldan bu ülkeye müdahale etti. Ağır savaşlar oldu. Bir an önce orada yaşadığım güzel günleri hatırlıyorum. Eskiden yaşadığım ve Ukrayna’yı tanıdığım düşünülerek oraya gönderildim. Benim için gerçek bir şoktu. Lyudmila’yı bulup oradaki durumu açıklayacağımı düşündüm.

Zaten Kiev’deydim. Önce hastaneleri ziyaret ettim. Hastanelerin yarısı doluydu. Bunların arasında askerlerle birlikte çocuklar, yaşlılar ve kadınlar da vardı. Sonra mülteci kamplarına gittim. Kırım, Donetsk ve Luhansk’tan gelen mültecilerle doluydu. Devletlerini terk ettiler ve Rus yönetimini kabul etmeden Kiev’e kaçtılar. İlginç bir şekilde, aralarında Rusya’nın şişman vaatlerine inanan ve oraya giden, aldatıldıklarını anlayan ve Ukrayna’ya dönen mülteciler de vardı. Uyruklarına göre Ruslardı.

Topladığım bilgileri yazı işleri bürosuna aktardıktan sonra Lyudmila’yı aramaya başladım. Rus askerleri tarafından öldürülen Ukraynalı askerlerin gömüldüğü mezarlığı ziyarete götürüldük. Öldürülenlerin çoğu genç insanlardı. Ailesi ve sevdikleri mezarlarını ziyarete geldi. Bakü’deki Şehitler Sokağı’na çok benziyordu. Mezarlara bakarken, kafamda Lyudmila’yı aramaya nereden başlayacağımı düşünüyordum. Mezarlardan birinin önünde siyah elbiseli bir kadın ağlıyordu. Yaklaştığımda gözlerime inanamadım. Mezar taşının üzerindeki soyadı benimkiyle aynıydı. Ayrıca “babanın adı” alanına adım yazıyordu. Donmuştum. O olamazdı. Sanki dizlerim bitkin ve gözlerim karanlıktı. Hatırladığım son şey düşmekti. Gözlerimi açtığımda hastanedeydim. Lyudmila başımın üzerinde duruyordu. Yani Karabağ’da beni yaralayıp öldürmeyen bir kurşun oğlumun hayatına burada son verdi. Gözlerim tavana sabitlenmişti. Lyudmila ellerime yapıştı ve ağladı, “Sevdiklerimden birini kaybettim, diğerini de kaybetmek istemiyorum.”

Çeviri: Gülzira Şaripova ve Yusuf Aslan

www.kafiye.net